Precedent Documentatie & Registratie - Precedent Categorie Openbare Ruimte

Discrepantie tussen ontwerp en uitvoering is (niet geliefd) thema in Predore.

 

   

Ambitieus ontwerp voor openbare ruimte (o101)

 

Openbare ruimte in de vorm van een drukke winkelstraat. Dit precedent is gesitueerd in de regio Rotterdam (binnenstad Schiedam - Broersvest).
De herinrichting van de Broersvest (2002-2003) is ambitieus geweest. Dat was lastig, want de verkeersdruk op deze nieuwe openbare ruimte is groot.





Het Broersvest vormt een hoofdader voor alle verkeer inclusief bus en tram en heeft een belangrijke flaneerfunctie in het centrum van Schiedam. Hoewel de bebouwing daar weinig aanleiding toe lijkt te geven toont de herinrichting een hoog ambitieniveau. Er is zorgvuldig nagedacht over alle vormen van gebruik, dat herkenbaar gemaakt is door de toepassing van verschillende materialen en hoogteverschillen.

Door toepassing van (soms geslepen) natuursteen in diverse afmetingen en met verschillende soorten voegwerk is toch een sterke mate van eenheid bereikt. De wijze waarop een grote diversiteit aan functies in een zeer beperkte ruimte een plek heeft gekregen verdient veel respect. Zelfs de historische locaties van voormalige molens zijn herkenbaar gemaakt in speciaal daartoe ontworpen straatmateriaal.





Een zwak punt vormt de geringe herkenbaarheid van het fietspad; het materiaalgebruik hiervan sluit ook niet aan bij de vormgeving elders in de stad. Verder beïnvloeden hoogteverschillen en materiaalgebruik de beloopbaarheid van de bus- en tramhalten negatief.
Hoewel de uitvoering in het algemeen een goede indruk maakt, lijkt de fundering op draaiplekken van autoverkeer te licht. ook dienen de eerste slijtages zich aan (zie ook verderop).
De verkeersveiligheid scoort op grond van genoemde punten laag, zeker in het licht van de ambitieuze opzet.

Bij het fraai ogende ontwerp dat in dit precedent ligt besloten is de verleiding groot om het vellen van een oordeel over openbare ruimte te beperken tot het waarderen van de vorm, of van de fysieke verschijning van die ruimte. Dat gebeurt maar al te vaak. De analyse van kwaliteit en veiligheid blijft dan beperkt tot schoonheid en materialisering van die vorm. Dat is heel jammer, zeker ook omdat het lang niet makkelijk is of te rechtvaardigen valt om een ruimte in de stad als vorm los te weken van haar omgeving. Maar het is met name jammer omdat gebruik en veiligheid van die ruimte buiten de discussie blijven.
Het oordeel moet dus ook betrekking hebben op gebruik. Probleem is dat niet altijd duidelijk is hoe een openbare ruimte wordt gebruikt, of gebruikt zou moeten worden. Voor het laatst zou men bij een Programma van Eisen te rade kunnen gaan, als dat tenminste specifiek genoeg is, en als dat al aan het ontwerp van die ruimte ten grondslag heeft gelegen.
Gebruik is ook meer dan functie. Functie is meer een term uit de legenda van een plattegrond, of het juridische kader van een bestemmingsplan. Maar de bestemde functie zegt niet veel over beoogd gebruik, en al helemaal niets over veiligheid en bijvoorbeeld feitelijk gebruik. Minimum niveau waaraan een project (of een bestaande situatie) zou moeten voldoen, is dat de openbare ruimte ten minste een doelmatig gebruik toelaat zoals dat is voorgestaan met het ontwerp dat aan die ruimte ten grondslag heeft gelegen. Maar daarnaast zou een goed plan toch in ieder geval ook niet voorzien, maar wel wenselijk of nuttig gebruik, moeten kunnen herbergen (in dit laatste schuilt een belangrijk verschil tussen het ontwerpen van een bouwwerk met een gegeven programma en bekende groep van gebruikers, en een openbare ruimte waarvan de gebruikersgroep veel diffuser is samengesteld). Bovendien zou een plan optimaal het gebruik moeten mogelijk maken dat vereist is om de openbare ruimte als op zichzelf staande activiteit doelmatig te kunnen beheren en onderhouden, en niet in de laaste plaats de condities voor sociale veiligheid zo optimaal als mogelijk te maken.
De beste prestatie is per definitie het criterium voor de vaststelling van een excellent project. Maar ook die prestatie is lastig te beoordelen, alleen al omdat de prestatie niet direct tot de vorm van de ruimte, noch tot het gebruik kan worden herleid. En wat voor prestaties? De belangrijkste prestatie waaraan een openbaar toegankelijk ruimte moet voldoen is precies de openbare status ervan. Want een mislukte openbare ruimte wordt vroeg of laat geherstructureerd of geprivatiseerd, terwijl veiligheid onder druk zal komen te staan.
Een werkelijk geslaagde openbare ruimte werkelijk moet, naast openbaar toegankelijk, in ieder geval veilig zijn. En technisch en economisch rendabel. En beheer(s)baar...





In veel gevallen bestaat er een forse discrepantie tussen de ontwerpambitie en het uitvoeringsniveau. Op belangrijke details gaat het nogal eens mis. Putdeksels en andere nutsvoorzieningen zijn vaak slecht ingepast. Inrichtingselementen als bomen, banken, paaltjes, lichtmasten e.d. passen soms slecht in het ontwerp of waren overdadig en dominant aanwezig. Met zware verkeersbelasting is op cruciale plaatsen soms onvoldoende rekening gehouden. Ook spoort de uitvoering van bestratingswerk nogal eens niet met het ontwerpidee.
Ook dit ambitieuze plan in Schiedam illustreert de welhaast gangbare discrepantie tussen ontwerp en uitvoering. Al betrekkelijk kort na de oplevering zijn de eerste sporen van verval traceerbaar (situatie 2004). Twee voorbeelden. Wegschuivend bestratingsmateriaal in de zone van voetgangers en bevoorrading, alsmede beschadigde perronbanden van een trambus-halte. Voor sociale veiligheid is dit op den duur wel degelijk van belang. De kwaliteit van de omgeving is van invloed op het veiligheidsgevoel en op den duur ook op het ontstaan van daadwerkelijke criminaliteit. Het zijn de kleine details die in een vroeg stadium een blik op de toekomst gunnen.



Het onderzoek naar dit precedent (2003-2004) heeft plaatsgevonden in het kader van de prijsvraag 'Omgevingsarchitectuur', i.o.v. Stichting OmgevingsArchitectuurPrijs -
Rob van der Bijl (RVDB) was jurylid. Naar aanleiding van deze ervaring heeft hij een achtergrondartikel over de openbare ruimte in Nederland geschreven. Klik voor een actuele versie hier...