Damrak in verval: 1992-2007 (o013)

Het Damrak is Predore's klassieke voorbeeld van een openbare ruimte in een groot-stedelijke omgeving. Deze drukste openbare ruimte van Nederland (precedent sinds 1992) ligt in het hart van de Amsterdamse binnenstad en ontrolt zich tussen Centraal Station en de Dam.

De heringerichte openbare ruimte van het Damrak is rond 1992 voltooid. Maar van de ambities van destijds is uiteindelijk weinig terecht gekomen. Vijftien jaar later (januari 2007) is de situatie ronduit dramatisch. Het Damrak is in verval. Hoe is dit mogelijk? Om de huidige stand van verblijfskwaliteit en veiligheid te kunnen beoordelen is daarom in dit precedent achtergrondmateriaal verzameld.

De context van de openbare ruimte is ongunstig (situatie mei 2006). De bestemmingen in de westwand van het Damrak (bovenzijde kaart; tegenover de Beurs van Berlage) laten aan kwaliteit meer dan te wensen over. Hoogwaardige voorzieningen ontbreken. De legenda spreekt boekdelen.
De zwarte sterretjes op de kaart (met wit nummer) hebben betrekking op panden die in handen zijn (situatie mei 2006) van een Israëlische mafia (zie verderop).

Meer nog dan in andere steden staat de openbare ruimte van Amsterdam onder grote druk. Vele, meestal nauwelijks verenigbare claims rusten op het publieke domein. Het Damrak is hiervan een 'goed' voorbeeld. Het zal niet makkelijk zijn de openbare ruimte zoals van het Damrak onder controle te brengen en te houden. Volgens sommigen moet die ruimte zelfs 'veroverd' worden. Ontwerpen en beheren is blijkbaar niet genoeg, er moet ook gestreden worden.

Het belangrijkste probleem is adequaat beheer. Verblijfskwaliteit en veiligheid staan onder druk, omdat afstemming tussen alle beherende diensten en instanties onvoldoende tot stand komt. Het ontwerp van de herinrichting van 1992 is nauwelijks gecompleteerd met een afdoende regiem voor het beheer. DRO, de dienst die verantwoordelijk is voor het ontwerp van de openbare ruimte, heeft in principe geen zeggenschap over uitvoering en beheer. Die zaken vallen medio jaren 90 namelijk onder het regiem van de dienst Stadsbeheer. Via het maken van werkafspraken is toen geprobeerd om ontwerp, uitvoering en beheer op elkaar af te stemmen. Dat blijkt echter onvoldoende gelukt.

Binnen het profiel van het Damrak is het fietspad een lastig element. De (verkeers)druk op de openbare ruimte tussen Centraal Station en Dam is dusdanig dat elk extra element het profiel in functionele zin (over)belast. Daar komt nog bij dat behalve trams in de ochtenduren ook bevoorradingsverkeer op het wandelgebied moet kunnen worden toegelaten. Al met al stelt dit hoge eisen aan vorm en duurzaamheid van de gebruikte objecten. Dat deze objecten uiteindelijk apart zijn ontwerpen (en nog wel door kunstenaars) heeft zeker te maken met het bijzondere karakter van het Damrak. Voldoen aan de functionele en programmatische vereisten met behulp van standaard meubilair zou vast en zeker een buitengewoon rommelig straatbeeld hebben opgeleverd. Voorts is het nog maar de vraag of de industrie met haar standaard repertoire de benodigde functies zou kunnen vervullen. Alleen al de dagelijkse vuilophaal vormt een ongekend logistiek probleem dat zeker niet met de bestaande attributen kan worden opgelost. Er zijn daarom een vijftal objecten apart ontworpen. Hierbij gaat het om lichtmasten, anti-parkeerpaaltjes, afvalbakken, zitbanken en fietsenrekken.

De kunstzinnige inbreng die de uiteindelijk vorm van de ruimte en de vijf objectsoorten heeft bepaald is echter mislukt. De plannen waren in ieder geval ambitieus. Een 'rode loper' zou het station en de Dam met elkaar moeten verbinden. Nu zullen de meesten bij een rode loper eerder associaties leggen bij rood fluweel, dan bij het fletse rose van de uiteindelijk toegepaste betonstenen. Het is alleen niet op de voorhand duidelijk of hier een instantie of persoon tot de verantwoording kan worden geroepen, want een 'begeleidingscommissie' (waarin nagenoeg elk denkbare maatschappelijke geleding was vertegenwoordigd) was in 1990 verantwoordelijk voor het gekozen materiaal. Ontwerpen verschraalt binnen een al te democratische context tot het tellen van neuzen. Jammer genoeg kon de fabrikant van het alternatief, terrazzotegels met geslepen beton en natuurstenen toeslag, niet op tijd aan tonen dat zijn materiaal over voldoende breuksterkte beschikte

Afgezien van kleur en materiaal tonen verschillende details zowel de moeizaamheid van coördinatie, als gebrek aan vakmanschap. Het rode patroon wordt op verschillende plaatsten wreed onderbroken door ordinaire bestrating rond gas- en waterputdekseltjes, terwijl overige details aan het licht brengen dat stratenmaken veelal neer komt op het 'wegleggen' van stenen; ingewikkelde details blijken bij gebrek aan geld, tijd en ambacht niet realiseerbaar.

Cameratoezicht is opzichtig aanwezig (situatie mei 2006). Er zijn nog geen gegevens in Predore opgenomen over de effectiviteit van deze camera's.

Sinds 1992 zijn er vele delicten op en rond het Damrak gepleegd. Daarbij was het opvallend dat bij zware delicten, zoals roofovervallen, de stegen die uitkomen op het Damrak als vluchtweg werden gebruikt.

Georganiseerde criminaliteit valt in principe buiten het domein van Predore. In het geval van het Damrak is het echter ongunstig dat een groot deel van het vastgoed aldaar in handen is van een Israëlische mafia (situatie mei 2006).



De zwarte sterretjes op de kaart (met wit nummer) hebben betrekking op deze panden. Het is goed te zien hoe een aanzienlijke gevellengte door deze ´foute´ bebouwing wordt ingenomen. Dit betekent dat de mogelijkheden om de kwaliteit en het gebruik van de gebouwde omgeving hier te verbeteren sterk beperkt zijn. Dat is in alle opzichten ongunstig voor sociale veiligheid.

In mei 2006 wordt bekend dat er plannen bestaan voor een nieuwe inrichting van het Damrak. Het Stadsdeel Centrum is verantwoordelijk voor de planvorming. Vooralsnog lijkt er onvoldoende geld om een hogere kwaliteit te realiseren. Het bange vermoeden rijst dat het ook met de nieuwe ´rode loper´ niet goed zal gaan. Wordt vervolgd...